مشکلات زیرپوستی کلانشهرهای ایران

ساختار نامتعادل بودجه و منابع مالی به علت نظارت نامتعادل شورای شهر باعث شده هزینه های جاری شهر به شکل نامتعادل، خود را در بودجه شهرها نشان دهد.

بودجه و منابع مالی شهر به عنوان اولین ویروس مدیریت شهری در واقع بودجه ناکارآمد شهرداری ها، دست کم در 8 کلانشهر کشور است. در حال حاضر 36 درصد جمعیت شهری کشور فقط در 8 کلانشهر متمرکز شده اند و مابقی جمعیت شهری در 1237 شهر ساکن هستند. به عبارت دیگر 19 درصد جمعیت شهری کشور در 1071 «کوچک شهر»، 22 درصد جمعیت شهری در 127 «متوسط شهر» و 23 درصد جمعیت در 35 «بزرگ شهر» زندگی می کنند. نسبت بودجه عمرانی شهرداری ها به بودجه عمرانی کل کشور از 40 درصد در سال 90 به 70 درصد در سال 94 افزایش پیدا کرده است اما از طرف دیگر شاهد هستیم در بحث خدمات شهری، نیازهای حیاتی مورد نیاز در 8 کلان شهر که شامل تامین فضای سبز، بازیافت زباله، وضعیت آلودگی هوا و حمل و نقل عمومی می شود، بودجه مناسب تخصیص پیدا نکرده است که حاکی از وضعیت نامناسب خدمات حیاتی شهرها است.

بودجه شهرداری ها که عمدتاً در بودجه کلانشهرها خودش را نشان می دهد، 50 درصد از حمل عوارض بر ساخت و ساز است در حالی که سهم عوارض پایدار و سالمی همچون عوارض خودرو و نوسازی به ترتیب 3/0 درصد و 2 درصد از بودجه شهرداری ها را تشکیل می دهند. با توجه به اینکه عوارض خودرو باعث تنظیم ترافیک و کاهش آلودگی هوا می شود و اخذ عوارض نوسازی با نرخ واقعی نیز باعث تنظیم بازار مسکن خواهد شد، ناچیز بودن سهم عوارض خودرو در بودجه شهرداری ها باعث کاهش هزینه استفاده از خودرو شخصی نسبت به سطح واقعی آن شده و از سوی دیگر به دلیل کمبود منابع مالی شهرداری ها، سهم حمل و نقل عمومی از پوشش مسافرت های درون شهری به علت کمبود ظرفیت ناوگان کاهش یابد و در نتیجه تشدید ترافیک و آلودگی هوا در کلانشهرها رقم بخورد.

این مطالعات نشان می دهد سرانه فضای سبز شهری بر اساس شاخص تعیین شده از سوی برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد 20 تا 25 متر مربع به ازای هر نفر است در حالی است که سرانه فضای سبز شهرهای کشور مطابق آمار اعلام شده در حال حاضر حداکثر 15 متر مربع به ازای هر نفر می باشد. نکته مهم آنکه توسعه فضای سبز در کلانشهرهای کشور با سه مشکل کمبود منابع آبی، مالی و زمین مواجه است و در صورتی که این مشکلات برطرف نشود طی دهه آینده نه تنها مشکل توسعه فضای سبز برطرف نمی شود، بلکه مساحت فضای سبز به نصف وضعیت موجود تقلیل پیدا می کند. همچنین بر خلاف الگوی جهانی که 90 درصد زباله های شهری بازیافت می شود، در کلان شهرهایی همچون تهران معادل 80 درصد زباله های شهری دفن می شود ضمن آنکه تفکیک زباله از مبدا نیز از 7 درصد بیشتر نشده است.

همچنین یکی از مهم ترین معضلات زیست محیطی کلان شهرهای کشور وضعیت آلودگی هوا است. مرور مطالعات نشان می دهد ایران جزو 10 کشور اول تولید کننده گازهای گلخانه ای است. این وضعیت نامناسب از دو مولفه سرچشمه می گیرد؛ نخست آنکه برخلاف سایر کشورهای دنیا که زمان معاینه فنی خودروها دو ساله است، این دوره در ایران 4 ساله به اتمام می رسد و دوم آنکه با وجود اینکه مطابق با قانون توسعه حمل و نقل عمومی کشور بنا بود از سال 91 معادل 75 درصد از حمل و نقل شهری توسط وسایل حمل و نقل عمومی در شهر تهران صورت گیرد اما در حال حاضر وسایل حمل و نقل عمومی سهم 45 درصدی از تردد شهری دارند. از میان وسایل حمل و نقل عمومی مترو به عنوان پاک ترین و بهترین مدل حمل و نقل عمومی، فقط 4 درصد از ترددهای شهری را به عهده دارد و این در حالی است که هدف تعیین شده برای سال 91 در قانون توسعه حمل و نقل عمومی معادل 10 درصد بوده است و در شهر تهران که مقرر بوده 30 درصد باشد به کمتر از 15 درصد رسیده است.